Zapis czekania

Punktem wyjścia do projektu Zapis czekania jest paradoks aktualnego podejścia do czasu. Chociaż naszą rzeczywistość definiują jego ciągły niedobór i nieubłagane tempo, równie powszechnie ludzie doświadczają przymusu czekania, gdy zostają pozbawieni kontroli i sprawczości nad zarządzaniem własnym czasem.

Ukazując ornament jako wizualną reprezentację upływających minut, godzin i miesięcy, wystawa opowiada o czekaniu jako istotnym, choć niewystarczająco zbadanym zjawisku. Zainspirowała nas polska góralska tradycja snycerstwa – rzemiosła pasterzy. W długich okresach wypasu owiec na hali oraz w miesiącach zimowych rzeźbili w drewnie dekoracyjne wzory. Historyczne tło uczyniliśmy pretekstem do refleksji, by pokazać, jak kultura materialna z przeszłości może posłużyć dziś do opowiedzenia o nierównościach, napięciach i doświadczeniach związanych z upływem czasu.

W sercu wystawy – drewnianej, ręcznie rzeźbionej instalacji – umieściliśmy reprezentację dwunastu sytuacji ze współczesnej Polski, w których czekanie odgrywa istotną rolę. Są wśród nich godziny codziennych korków na drogach, tygodnie oczekiwania na deszcz w warunkach okresowej suszy, długie lata spłaty kredytu mieszkaniowego, miesiące napięcia przed uzyskaniem pozwolenia na pobyt albo na wizytę psychiatryczną w ramach publicznej służby zdrowia. Czekanie ukazaliśmy zarówno jako doświadczenie indywidualne, jak i istotne zjawisko w kontekście kondycji społecznej, nierozerwalne związane z pozycją i statusem społecznym.

Na wystawie przedstawiamy zatem dwie równoległe perspektywy. Pierwsza opiera się na danych statystycznych odzwierciedlających twardą infrastrukturę oczekiwania: kolejki po dokumenty i pozwolenia, odległe terminy spotkań. Druga opiera się na intymności osobistych opowieści, w których ujawniają się emocjonalne warunki frustracji, nudy, niepokoju, rezygnacji, ale także oczekiwania. Wyryte w drewnie panele przedstawiają ilość czasu i sposoby jego doświadczania – od minut po całe dni, wszystko skrupulatnie policzone i oparte na emocjach zebranych podczas wywiadów i z dzienników. Te długie okresy oczekiwania są czymś więcej niż niedogodnością. Są doświadczeniami determinującymi sposób życia i możliwe przyszłości.

Wszyscy czekamy, ale nie wszyscy tak samo

Drewniana powierzchnia centralnej instalacji przedstawia różne doświadczenia związane z czekaniem: powolny trud biurokratycznych opóźnień, ciche napięcie kryzysów społecznych, wyćwiczoną cierpliwość taksówkarza albo stróża nocnego, nużącą powtarzalność codziennego ruchu ulicznego.

Każda część instalacji, ukształtowana rękami rzemieślników, nauczycieli i uczniów szkół w Zakopanem, wykorzystuje szczegółowe wzory ornamentalne, by odzwierciedlić czas trwania i intensywność tych scenariuszy, stworzyć ozdobny krajobraz naszego czekającego społeczeństwa.

Przekładanie ornamentu na czas

Jak odczytać czas poprzez ornament? Zaczęliśmy od zebrania tradycyjnych wzorów z polskich gór. Materiał znaleźliśmy w źródłach etnograficznych – ludowych meblach i przedmiotach gospodarstwa domowego. Z bogatego języka wizualnego wyselekcjonowaliśmy podstawowe formy geometryczne o uniwersalnym znaczeniu. W trakcie badania procesu tworzenia obserwowaliśmy rzeźbiarzy wycinających wzory, liczyliśmy sekundy i minuty, w których ciała były zaangażowane w materializowanie ornamentów. Aby odzwierciedlić pełen zakres umiejętności zgodnie z antropologią metod tworzenia, w badania włączyliśmy zarówno doświadczonych mistrzów rzeźbiarstwa, jak i studentów.

Za cel wyznaczyliśmy sobie zrozumienie, w jaki sposób czas jest ucieleśniony w każdym geście i ile czasu zajmuje wyrzeźbienie danego ornamentu. Wyniki – uśrednione i przedstawione tutaj – składają się na wizualny alfabet, który informuje o czasie potrzebnym do wykonania każdego z ornamentów oraz umiejętnościach i pracy rzemieślników. Ten „wykres czasu ornamentu” pozwala nam odczytywać reliefy jako ślady upływającego czasu.

Instalacja Zapis czekania reprezentowała Polskę na London Design Biennale w 2025 roku. Została wyróżniona medalem za najlepszą realizację tematu Biennale: Surface reflections (Odbicia powierzchni).

Zespół kuratorski i badawczy: Jakub Gawkowski, Monika Rosińska, Maciej Siuda

Projekt: Maciej Siuda Pracownia

Projekt graficzny: Noviki

Snycerze: Józef Bukowski, Anna Bukowska, Wojciech Bachleda-Dorcarz, Magdalena Bilczewska-Wiśniewska, Jan Kassowski, Michał Kassowski, Szymon Kassowski, Stanisław Kośmiński, Wojciech Łacek, Andrzej Mrowca, Marcin Rząsa, Franciszek Rząsa, uczniowie Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem, uczniowie Zespołu Szkół Budowlanych im. dra Władysława Matlakowskiego w Zakopanem Wystawa zrealizowana przez Instytut Adama Mickiewicza ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.